Κωνσταντίνος Ανδριώτης, Παν/μιο Νόττινχαμ : «Πρέπει να μάθουμε από τα λάθη μας»

Εμποτισμένος με την εμπειρία και τη γνώση του εξωτερικού, ο Κωνσταντίνος Ανδριώτης έχει αναπτύξει σειρά προτάσεων για ένα πιο αειφόρο μέλλον του τουρισμού. Επικριτικός για τη στάση που κρατά η Πολιτεία απέναντι στο δημοφιλέστερο ‘προϊόν’ της, θεωρεί απαραίτητες της πρακτικές περιβαλλοντικού μάνατζμεντ (και) στον τουρισμό, προκρίνοντας παράλληλα το εναλλακτικό μοντέλο ανάπτυξής του. O Κωνσταντίνος Ανδριώτης από την Αγγλία όπου βρίσκεται μας εξηγεί ότι για να χρησιμοποιηθεί ο εναλλακτικός τουρισμός στην Ελλάδα, ως μοχλός ανάπτυξης, απαραίτητο είναι να επιτευχθεί ενδογενής τουριστική ανάπτυξη με το να δοθούν κίνητρα από κρατικούς φορείς στο ντόπιο πληθυσμό για να επενδύσει σε μικρής κλίμακας επενδύσεις «Με αυτό τον τρόπο θα μπορέσουν να εμπλακούν οι τοπικές κοινωνίες στην τουριστική ανάπτυξη, να υπάρξει διασύνδεση του τουρισμού με τους λοιπούς παραγωγικούς κλάδους και να συμβάλλει ο τουρισμός στην άρση της απομόνωσης των ορεινών και απομονωμένων περιοχών της ελληνικής περιφέρειας» υποστηρίζει ο διακεκριμένος πανεπιστημιακός και συγγραφέας εγχειριδίων για τον εναλλακτικό τουρισμό. Για να γίνει κάτι τέτοιο απαραίτητος είναι ο αυστηρός έλεγχος των επιχειρήσεων και η εκπαίδευση των μικροεπενδυτών και απασχολούμενων με τον εναλλακτικό τουρισμό. Θεωρείτε ότι υπάρχουν προορισμοί στη χώρα μας στις οποίες διακυβεύεται η οικολογική φέρουσα ικανότητα και αν ναι ποιες προτάσεις προστασίας προκρίνετε; Μεγάλο μέρος των παράκτιων τουριστικών περιοχών της Ελλάδας, κυρίως οι κλασικοί τουριστικοί προορισμοί της Κρήτης, Ρόδου, Κέρκυρας κ.ά., έχουν αναπτυχθεί μαζικά και έχουν υπερβεί κατά πολύ τη φέρουσα ικανότητά τους. Δυστυχώς δεν υπάρχουν και πολλά που μπορούν να γίνουν για την επίλυση του προβλήματος για το λόγο ότι διαθέτουν υποδομές που απευθύνονται σε μια συγκεκριμένη αγορά και σε μεγάλους αριθμούς τουριστών και θα είναι δύσκολο να κλείσουν κάποιες από τις υπάρχουσες επιχειρήσεις και να μείνουν κάποιοι άνθρωποι χωρίς δουλειά. Εξαιτίας της αδιαφορίας των εκάστοτε ελληνικών κυβερνήσεων είτε γιατί πολλοί ιθύνοντες που ασχολούνται με την ανάπτυξη του τουρισμού δυσκολεύονται να ελέγξουν τον αριθμό των εισερχόμενων τουριστών, ή γιατί δεν έχουν τις απαραίτητες γνώσεις και την εκπαίδευση που απαιτείται, ή γιατί φοβούνται τις πολιτικές επιπτώσεις που μπορεί να έχει κάτι τέτοιο, φοβάμαι ότι το μέλλον του ελληνικού τουρισμού θα είναι δυσοίωνο. Αυτό που θα μπορούσε να γίνει είναι να προσπαθήσουμε να κάνουμε το ‘μαζικό’ πιο ‘βιώσιμο’, δηλαδή οι αναπτυξιακές προσπάθειες να εστιαστούν στην προώθηση μιας πιο κατάλληλης μορφής μαζικού τουρισμού μέσω της προστασίας και της ανάδειξης του περιβάλλοντος και του πολιτισμού, καθώς και με επενδύσεις για την ανακαίνιση των τουριστικών υποδομών και για τον εμπλουτισμό του τουριστικού προϊόντος. Εν μέσω οικονομικής κρίσης, θεωρείτε ορθό για τις τουριστικές επιχειρήσεις να προβαίνουν σε πρακτικές περιβαλλοντικού μάνατζμεντ, δεδομένου του υψηλού του κόστους; Δεν το θεωρώ μόνο σώφρων αλλά και απαραίτητο. Ο λόγος για αυτό είναι ότι παρόλο που η υιοθέτηση πρακτικών περιβαλλοντικού μάνατζμεντ απαιτεί σχετικά μεγάλες επενδύσεις κεφαλαίου, η χρήση τους αποφέρει μείωση του κόστους παραγωγής, π.χ. μέσω της εξοικονόμησης ενέργειας, της ανακύκλωσης κλπ., και επιπλέον τέτοιου είδους επενδύσεις εξασφαλίζουν την απόσβεση κεφαλαίου σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Επιπλέον, ας μην ξεχνάμε ότι όταν μιλάμε για τουρισμό έχουμε να κάνουμε με ανθρώπους. Ο τουρίστας επισκέπτεται μια περιοχή και θα συνεχίσει να την επισκέπτεται όταν αυτή προσφέρει καθαρό φυσικό περιβάλλον. Ο μοντέρνος τουρίστας είναι ευαισθητοποιημένος και προτιμάει να αγοράζει από επιχειρήσεις που ακολουθούν μια πιο φιλική προσέγγιση διαχείρισης του περιβάλλοντος. Συνεπώς, η υιοθέτηση φιλικών προς το περιβάλλον μεθόδων διοίκησης από μια επιχείρηση προσφέρει τη βελτίωση της εικόνας της προς τα έξω, και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα σημαντικό μέσο προώθησής της. Όπως αναφέρετε στο πρόσφατο βιβλίο σας, υπάρχει μια τάση χαρακτηρισμού του μαζικού τουρισμού ως ‘παλιομοδίτικου’ αλλά και επιβλαβούς για το φυσικό περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες. Το μοντέλο, όμως δεν φαίνεται να αλλάζει. Πώς πιστεύετε ότι θα μπορούσε να βελτιωθεί; Ήδη πολλά από τα τουριστικά καταλύματα στην Ελλάδα που απευθύνονται στο μαζικό τουρισμό σημειώνουν χαμηλές πληρότητες. Συνεπώς, για κάθε νέα μονάδα που κατασκευάζεται αυτό που στην ουσία γίνεται είναι η μετακίνηση ενός μέρους των τουριστών σε αυτή από τις ήδη υπάρχουσες, με αποτέλεσμα να μειώνονται οι πληρότητες. Δυστυχώς η ελληνική τουριστική πολιτική, από το παρελθόν μέχρι και σήμερα κατευθύνεται στην εκμετάλλευση κάθε πιθαμής γης της ελληνικής επικράτειας με τη δημιουργία όλο και περισσότερων επιχειρήσεων με αποτέλεσμα το πρόβλημα να αμβλύνεται συνεχώς. Συνεπώς, αυτό που θα πρέπει να γίνει είναι να δοθούν κίνητρα στις ήδη υπάρχουσες τουριστικές επιχειρήσεις για να εκσυγχρονισθούν και να προσφέρουν ένα πιο ποιοτικό προϊόν. Θα πρέπει να διατηρηθεί ο αριθμός των νέων επενδύσεων για τουριστικές επιχειρήσεις στο ελάχιστο, με εξαίρεση επενδύσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην αναβάθμιση και διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος. Πόσο εφικτό είναι ένας δημοφιλής εναλλακτικός τουριστικός προορισμός να διατηρήσει την αυθεντικότητά του- άρα και την αιτία που τον καθιστούν δημοφιλή- εφόσον αργά ή γρήγορα θα υποστεί και αυτός «μαζικές πιέσεις»; Για να μπορέσει ένας εναλλακτικός τουριστικός προορισμός να διατηρήσει την αυθεντικότητά του δε θα πρέπει να υπερβεί τη φέρουσα ικανότητά του. Για να γίνει αυτό θα πρέπει να αντισταθεί στις ‘μαζικές πιέσεις’ και να υιοθετήσει περιορισμούς ως προς τη χρήση γης και τον αριθμό των τουριστών που μπορεί να δεχθεί. Διαφορετικά θα σταματήσουμε να μιλάμε για εναλλακτικό προορισμό και θα έρθει να αντιμετωπίσει όλα εκείνα τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι μαζικοί τουριστικοί προορισμοί. Θα πρότεινα λοιπόν αυτό που λέω και στους φοιτητές μου στις διαλέξεις μου στο πανεπιστήμιο, «για την ανάπτυξη ενός τουριστικού προορισμού θα πρέπει να μάθουμε από τα λάθη μας». Έχουν ήδη γίνει τρομερά λάθη στην ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών της ελληνικής επικράτειας και έχουμε βιώσει πληθώρα αρνητικών επιπτώσεων στην κοινωνία, στον πολιτισμό και στο περιβάλλον. Τα λάθη αυτά θα πρέπει να μας παραδειγματίσουν, ώστε να μην επαναληφθούν. Ποιο μοντέλο ‘βλέπετε’ εσείς να παίζει πρωτεύοντα ρόλο; Στην ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού πρωταρχικό ρόλο διαδραματίζουν οι ντόπιοι κάτοικοι ως επενδυτές, εργαζόμενοι και οικοδεσπότες. Στην ουσία δεν μπορούμε να μιλάμε για εναλλακτικό τουρισμό χωρίς τη συμμετοχή του εντόπιου κοινωνικού συνόλου, δηλαδή του ντόπιου πληθυσμού. Ο εναλλακτικός τουρίστας δεν είναι παθητικός, όπως ο μαζικός, αλλά αντιθέτως αναζητάει την ενασχόλησή του με διάφορες δραστηριότητες κατά τη διάρκεια των διακοπών του. Επισκέπτεται ένα προορισμό για να τον ‘βιώσει’, να συνομιλήσει με τους κατοίκους, να συμμετέχει στην παραγωγική διαδικασία (ψάρεμα, αγροτική καλλιέργεια, κατασκευή ειδών λαϊκής τέχνης κλ.π.), να μάθει την τοπική κουζίνα και να συμμετέχει σε τοπικές εκδηλώσεις και πανηγύρια. Ως απόρροια αυτού δεν μπορεί να υπάρξει εναλλακτικός τουρισμός χωρίς τους ανθρώπους που θα προσφέρουν όλα αυτά, είτε ως κοινωνία υποδοχής, ή ως επιχειρήσεις προσφοράς υπηρεσιών. Πως ‘τοποθετείται’ ο εναλλακτικός τουρισμός μέσα στο ευρύ και σφιχτό πλέγμα της σύγχρονης τουριστικής βιομηχανίας; Ο μαζικός τουρισμός ελέγχεται από τις βιομηχανικές μητροπολιτικές χώρες, ο εναλλακτικός όχι. Ο λόγος που αναπτύχτηκε ο εναλλακτικός τουρισμός ήταν να ενισχυθεί το εισόδημα των κατοίκων της περιφέρειας και να αναβαθμιστεί το επίπεδο της τοπικής οικονομίας, χωρίς όμως να αλλοιωθεί η δομή των τοπικών κοινωνιών και να υπάρχει εξάρτηση από τρίτους. Ο εναλλακτικός τουρίστας δεν επιζητάει εξεζητημένες τουριστικές υποδομές, αλλά μικρά καταλύματα σε περιοχές με πλούσιο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Συνεπώς, ο εναλλακτικός τουρισμός δεν εξαρτάται από μεσάζοντες, αφού δε χρησιμοποιεί τα κλασικά κανάλια διανομής και προώθησης και μπορεί να αντισταθεί στην τάση λειτουργίας μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεων που επιτάσσει η παγκοσμιοποίηση. Υπάρχει όμως ένα ζήτημα προβολής αυτού του μοντέλου… Φυσικά… Ο λόγος είναι ότι η πλειοψηφία των κατοίκων της υπαίθρου δεν έχουν τη δυνατότητα να επενδύσουν ακόμη και σε μικρής κλίμακας επενδύσεις. Είναι λοιπόν απαραίτητο να τους δοθούν οικονομικά κίνητρα και ευκαιρίες δανειοδότησης. Σε αυτό το σημείο υπάρχουν σημαντικά προβλήματα αφού στο παρελθόν η σχετική ελαστικότητα και ασάφεια που παρουσίαζαν τα κριτήρια χρηματοδότησης για την κατασκευή μονάδων, δήθεν εναλλακτικού τύπου, οδήγησε σε επενδύσεις που ενώ είχαν την προσωνυμία ‘εναλλακτικές’ το μόνο που έκαναν ήταν να αυξήσουν το πρόβλημα της υπερπροσφοράς και να αλλοιώνουν την εικόνα της περιοχής που λειτουργούν. ---------------------------------------------------------------------------------------Ο Δρ. Κωνσταντίνος Ανδριώτης είναι αναπληρωτής καθηγητής στον Τουρισμό και την Αναψυχή στο Πανεπιστήμιο του Νόττινχαμ. Έχει να επιδείξει σημαντικό συγγραφικό έργο ενώ έρευνές του έχουν δημοσιευθεί σε 17 διεθνή επιστημονικά περιοδικά. Από τις Εκδόσεις Σταμούλη κυκλοφορεί το βιβλίο του ‘Αειφορία και Εναλλακτικός Τουρισμός’.
http://www.perivallon21.gr